SANAT // EBRU
TARİHİ-ÇEŞİTLERİ-MALZEMELER-YAPIMI-PÜF NOKTALARI
Ebru kelimesi Farsçadır, kaş, bulut anlamlarına gelmektedir. Ortaya çıkan şekillerin buluta benzemesi nedeniyle bu adı almıştır. Şemsedddin Sami, Kamusu Turki'de Ebru; "Çağatayca Ebre: Roba (elbise yüzü, kürk kabı) hare gibi dalgalı ve damarlı (kumaş,kağıt), cüz ve defter kabı yapmak için kullanılan renkli kağıt" olarak tanımlamıştır. Ciltçilikte, yazı sanatında (Hüsn-ü Hat) pervaz süslemelerinde ve yazı kağıdı olarak kullanılan ebru, günümüzde çiçek ebrularının daha da geliştirilmesiyle başlı başına levha olarak kullanılmaktadır.
Türklerin, Ortaasya'da bu sanatı bildikleri ve göçler sırasında İran üzerinden Anadolu'ya getirdikleri tahmin edilmektedir. Ebru'nun tarihinin bilinmemesi; eski ebru ustalarının yaptıkları ebrulara tarih atmamalarından kaynaklanmıştır. Çünkü ortaya çıkan ebru, sanatkarın tamamen kendi iradesini yansıtmamaktadır. Özellikle klasik ebrular; battal, gel-git, taraklı, şal ebrularına sanatkarın iradesi yansımaz.
Ebru'ya, 18.yy. Avrupa'da "Türk kağıdı" denmesi bu sanatının bir Türk sanatı olduğunu göstermektedir. 1608 yılında yazılmış olan Tertibi-i Risale-i Ebri, ebru konusunda o tarihlerdeki bilgileri bir araya getiren bir eserdir. Ayrıca Gelibolulu Mustafa Ali Bey tarafından yazılan Menakıbı-ı Hunerveran diğer sanatların yanında ebru hakkında da bilgi vermektedir.
Tarihimizde bilinebilen ebru sanatçıları; Şebek, Hatip Mehmet Efendi (Ö.1773), Şeyh Sadık Efendi (Ö.1846) ve oğlu Salih Efendi, Edhem Efendi.(Ö.1904), Sami Efendi (Ö.1912), Şeyh Aziz Efendi (Ö.1934), Necmeddin Okyay (Ö.1976) ve oğulları Sami Bey (Ö.1933), Sacid Okyay (Ö.1910), Abdulkadir Kadri Efendi (1942), Mustafa Düzgünman (1990), Alpaslan Babaoğlu, Fuad Başer, Peyami Güler....
Necmeddin Okyay’ın yeğeni Mustafa Düzgünman hocanın yetiştirdiği öğrencilerle günümüzde ebru tanınan ve sevilen bir sanat haline gelmiştir.
Klasik sanatların yayılması toplumun öz kimliğine dönmesinde önemli bir faktör olduğunu düşünüyoruz yeter ki sanatkarlarımız hasis davranmayıp bu sanatları sevdalılarına öğretsinler.
EBRU ÇEŞİTLERİ
Battal Ebru / Gelgit Ebru / Şal Ebru / Somaki Ebru / Taraklı Ebru / Bülbül Yuvası/ Hafif Ebru/ Koltuk Ebrusu / Hatip Ebrusu / Çiçekli Ebru / Yazılı Ebru/ Akkase Ebru / Kumlu Ebru/ Neftli Ebru
MALZEMELER
Kağıt:
35x50 cm. ve 80-90 gr, I. Hamur kağıt kullanılır.
Tekne:
Galvanizli, ahşap veya emaye olarak yaptırılır. Ebatları kağıdın boyutlarından iki (2) mm. Daha büyük olmalıdır. Örneğin: 35.2 x 50.2 gibi. yüksekliği 5 yada 6 cm olabilir.
Fırça:
Gül dalından ve at kuyruğundan fırça yapılır. Gül dalları 25-3O cm. boyunda kesilir. 4 cm boyundaki at kuyruğu bir miktar alınıp avucun içine yerleştirilir ve yayılır gül dalının 2 cm ucundan taşacak şekilde konur ve avuç kapatılır böylece at kıllarının dalın etrafını sarması sağlanmış olur. Misinayla sıkıca bağlanır. Fırçanın ucu makas veya maket bıçağıyla düzeltilir. 20-25 civarında fırça yapılırsa iyi olur.
Boyalar:
Beyaz: Üstübeç Mavi: Lahor Çivit (bir ağaçtan elde edilen bitkisel bir boyadır), Çamaşır çivit, Siyah: Demir oksit veya is (odun yada çıra isi olabilir)
Lacivert: Çivitle siyahın karışımı Sarı : Oksit sarı, çiçek yapımında pigment sarı Yeşil: Pigment yeşil, lahor çivit ve sarının karışımı
Ebru boyaları genelde toprak kökenli boyalardır. İstenilen topraktan da boya elde edilebilir. (Bu boyalar suda erimez ve dibe çöker) Su da eriyen, suyu boyayan, boyalarla ebru yapılmaz.
Boyaların ezilmesi: Toz boya mermer yada kalın bir cam üzerine bir miktar konur mümkünse mermerden yapılan bir el taşı (disteseng) ile sekiz şekli çizilerek, bastırarak iyice ezilerek incelmesi sağlanır. (Mermer üzerinde ezilecekse önce açık renkli boyalar ezilir.) Ezilen her boya bir litrelik kavanozlara konur. Ezme işlemi bittikten sonra, bir miktar ezilen boyadan alınarak yarım litrelik kavanoza konur üzerine su ve 10 damla sığır ödü damlatılır. Buna boyaları "terbiye etmek" denir. (Burada şunu belirtmek gerekir ebruda hiçbir şeyin belirli ölçüsü ve gramajı yoktur, denemeyle ve göz kararıyla yapılır.) Yaklaşık beşte üçü boya, beşte ikisi de su olursa iyi olur. Boyanın cinsine ve ezilme durumuna göre en az iki üç günde boyalar terbiye olur. Lahor çivit denilen boya ezilmez küçük bir parça alınır ve üzerine sıcak su konur soğuduktan sonra 5-6 damla öd ilave edilir. Boyalar terbiye olduktan sonra kullanıma hazırdır. Bu yarım litrelik kavanozlardan boya alır, 200 gr.lık kavanozlara koyarsınız ve kitrenin yoğunluğuna göre kullanacağınız boyaya su ve öd ilave ederek kullanırsınız.
Öd:
Kasaptan veya mezbahaneden sığır ödü alınır. Bir metal kap içerisine konur bu kap su dolu bir başka metal kaba konur ve ocağın üzerine konur (benmari Metodu) yaklaşık 20dakika alttaki su kaynatılır ödlü kapta biriken köpükler atılır. Öd soğuduktan sonra tülbentten süzülür kavanoza konur, öd kullanmaya hazırdır. Ödün işlevi; boyaların parçalanmasını ve kitreli suyun üzerinde açılmasını sağlamaktır.
Kitre:
Suyun yoğunluğunu arttırmak için suyun içerisine kitre konur. Geven adlı bitkiden elde edilen kitre, çıkarıldığı bölgelere göre farklılık arz etmekte ve sorun çıkarabilmektedir. Aktardan alacağınız zaman özellikle, "ebru yapmak için kitre" derseniz daha iyi olur. Bir avuç (40-50 gr) kitre bir kovaya konur üzerine iki litre su konur ve bir gün beklenir. Kitre, şişer iyice yoğrulur. Tekrar su ilave edilir birkaç saat beklenir tekrar yoğrulur. Yaklaşık 8-9 litre su konuncaya kadar bu işlem devam eder. Bu normalde iki-üç günü alır. (Eğer bu kadar beklemek istemiyorsanız bir sopa yardımıyla çok iyi karıştırarak bir günde hazır hale getirebilirsiniz ama normal seyrinde hazırlamak daha problemsiz olur..) Kitre tamamen eriyince, amerikan beziyle süzülerek tekneye alınır. Kitre bir süre teknede bekletilirse iyi olur. Birkaç defa süzülürse daha iyi olur. Tortular ve erimeyen kitreler varsa bunlar torba içinde bırakılır. Bu teknedeki kitre genelde yoğundur. Kitre koyu olursa boyalar açılmaz eğer sulu olursa çok fazla açılır, renkler açık olur ve boyalar kağıttan akabilir.
Denizkadayıfı kullanılacaksa; 5 lt. Suya 1.5-2 kahve fincanı konur ve blendırla eritilir. Yaklaşık 1-2 saate hazır hale gelir.
Teknenin üzerine boş birkaç gazete kağıdı kapatıp alınarak, yüzey gerilimi alınır. Bir boya bir çiviyle alınarak teknedeki kitreli suya değdirilir. Boya dibe çöküyorsa boyaya öd ilave etmek gerekir. Eğer boya kapanıyorsa kitre yoğunudur su ilave etmek gerekir. Boya bir miktar açılmışsa (yaklaşık 4-5 cm.) Bir çivi ile bu boyanın üzeri çizilerek boyanın hareket etmesi sağlanır.
1-Eğer hareket eden boya çiviyi çektikten sonra geri geliyorsa kitre koyudur tekneye bir miktar su ilave etmek gerekir.
2-Eğer boya harekete devam ediyorsa kitre suludur, eğer suda erimiş koyu kıvamlı kitreniz varsa ilave edersiniz yoksa yapabilecek fazla bir şeyiniz yoktur.
3-Eğer suyun üzerindeki boya, çiviyi götürdüğünüz yerde kalıyorsa kitrenin kıvamı klasik ebrular için uygundu
BOYALARIN AYARLANMASI
Genelde, koyu renkli boyalardan açığa doğru gidildiğinden, öd ayarını buna göre yapmak gerekir. Tekneye atacağınız ilk boyanın öd miktarı az, daha sonra atacağınız boyanın öd miktarı öncekinden daha fazla olmalıdır. (Mesela 5 renk boya kullanacaksınız kullanacağınız ilk boyanın ödü en az, son boyanın ödü hepsinden daha fazla olmalıdır.) Örneğin; İlk boya siyah olsun, bir bizle(çivi) bu boyadan alır suyun üzerine dokundurursunuz 4-5 cm açıldı diyelim, ikinci boya da sarı olsun ondan da bir bizle alır siyahın üzerine değdirirsiniz eğer sarı boyanın ödü yeteri kadar fazlaysa siyah boyayı iter kendine yer açar eğer öd miktarı az olursa ya boya dibe çöker ya da hemen kapanır, buna damla damla öd ilave etmeli her seferinde tekne üzerinde tekrar denemeliyiz. Kullanacağımız üçüncü boya kahverengi olsun ondan da biz le alıp sarının üzerine değdiririniz, sarı boyayı itip kendine yer açtıysa mesele yok, açılmadıysa boyaya öd ilavesiyle açılmasını sağlarız.O teknede kullanacağımız boyaların ayarını böylece yaparız. Bir tekne için yaptığınız boya ayarları aynı teknede ertesi gün için bile değişir çünkü teknedeki su buharlaşmış ve kitreli su koyulaşmıştır. Kitreli suya gerekli miktarda su ilave etmek ve boyaların öd ayarını tekrar yapmak gerekir, ayrıca çalışırken de tekneye sürekli kağıt kapatıp ebruyu aldığımız için kitre kıvamı koyulaşır, kıvamı koyulaştığında gerekli miktarda su ilave etmeli.
EBRUNUN YAPIMI
Tekne üzerine atacağınız boyalar sağdan sola doğru atılmaya başlanır daha sonra biraz üste çıkılarak soldan sağa doğru atılır dört sefer bu şekilde tur atılır. Fırça ile atılan boyalar hiç müdahale edilmezse bu Battal ebru olur. İyi bir ebrucu battal ebruyu çok iyi bilmesi gerekir. Battaldan sonra bir bizle önce enlemesine boydan boya daha sonra yukarıdan aşağıya çizgiler çekmesine gelgit ebrusu denir. Gelgitten sonra istenirse çapraz çizgiler çekilerek şal ebru yapılabilir.
Çiçekli ebrulara en son geçilmelidir. Çiçek için hazırlanacak boyaların öd oranı fazla su oranı az olur, yoğunluğu bal kıvamında olursa da bu boyaya göre değişebilir, ayrıca özellikle karışım yaptığınız boyaların iyi terbiye olması gerekir.
EBRU YAPIMINDA TAVSİYELER:
Tekne ne kadar çok kullanılırsa o kadar verimli olur (Birkaç gün kullanılmayan tekneler tembelleşir ve verim alınmaz. )
Kullanmayacağınız zaman teknenin üstünü açı bırakmayın beyaz bir kağıtla tamamen örtün (gazete ile örtmeyin )
Boyalar teknenin üzerine atıldığında bazı yerler açılıyor bazı yerler açılmıyorsa, tekne homojen değildir, spatulayla iyice karıştırmak gerekir.
Kitre üzerine atılan boyada dairelerin kenarları düzgün değilse kitre tam erimemiştir.
Fırçada gereğinden fazla boya varsa, boya dibe çöker. Fırçayı sıkmak gerekir.
Teknede köpük varsa bir spatulayla onları almak gerekir. Kağıda aldığınızda köpük olan yerler beyaz çıkar.
Elimizden veya malzemelerden yağ veya öd bulaşması,tekneye öd damlaması, teknenin üzerinin açık olması gibi durumlarda boyalar yıldız açılır, tekneyi bir yada birkaç gazete kağıdıyla temizlemek ve 10-15 dakika dinlendirmek gerekir.(Tekneye biraz su ilave etmekte çözüm olabilir.)
Tekneye attığınız boyalar kumlanıyorsa veya çatlıyorsa, boyada su eksiktir.
Boyaların kağıttan akmasının sebebi kitreli su, boyadaki su ve boyadaki öd dengesizliğidir. Boyaya bir damla su iki damla öd damlatarak her seferde tekne üzerinde denemek gerekir.
Akan boyalara çamlıca toprağı ya da biraz lahor çivit konarak akması önlenebilir.
Tüm boyalar kağıttan akıyorsa, kitrenin yapıştırıcılık özelliği gitmiştir.
Kağıt tekneye yatırılırken kayma olursa kağıtta beyaz çizgi oluşur.
Kağıdı tekneye yatırdıktan sonra hava kabarcığı oluşursa, iğneyle delip havayı almak yada bir bizle sürekli o bölgeyi sürterek kabarcığı almak gerekir.
Çiçekli ebru boyalarında boyanın kenarları girintili çıkıntısıyla iki damla su bir damla öd ilave etmek gerekir. (Her damladan sonra tekrar denemeli)
Eğer tekne ye attığınız boya büyükse bir kağıdı külah yaparak küçültmek istediğimiz boyanın ortasına batırır geri çekerek küçültebiliriz.
Elimizden yada malzemeden tekneye toz dökülürse, beyazlıklar oluşur bunları bir kağıtla yada elimizdeki bizi kurulayıp oraya batırıp çekmekle giderebiliriz.
Ebru yapımı sırasında karşılaşabileceğiniz problemleri deneyerek çözüm yoluna gidebilirsiniz. Bilgiler www.sadabat.net'den alınmıştır...
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder